Op 13 december 2024 organiseerde het Vlaams Onafhankelijk Zorgnetwerk (Vlozo), de sectorfederatie van Vlaamse ouderenzorgvoorzieningen, een boeiend rondetafelgesprek met experten over het thema “de rol van hygiëne en antibacteriële innovatie in ouderenzorg”. Tijdens dit debat, dat plaatsvond in de showroom van DELABIE (Sint-Pieters-Leeuw), werden inspirerende inzichten uitgewisseld over innovatieve oplossingen voor veilige en hygiënische zorgomgevingen. Belangrijke onderwerpen zoals antimicrobiële materialen, contactloze technologie, legionellapreventie en duurzaamheid kwamen uitgebreid aan bod.
Tekst: Geert Van Cauwenberge
Infectiebestrijding als topprioriteit in zorgsector
In 2021 stelde het European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC) 3,5 miljoen gevallen van ziekenhuisinfecties bij patiënten in Europese zorginstellingen vast. Deze infecties veroorzaakten 90.000 doden, waarvan 3.000 in België. Indrukwekkende cijfers die de omvang van het probleem in waternetwerken in publieke (zorg)ruimtes duidelijk aantonen.
Infectiebestrijding in (ouderen)zorginstellingen moet een topprioriteit zijn voor personeel, bewoners en bezoekers. Het immuunsysteem verzwakt vaak bij ouderen, waardoor het risico op complicaties en ziektes toeneemt. Omdat infecties zich in zorginstellingen sneller kunnen verspreiden, is het essentieel om risico’s op kruisbesmetting tegen te gaan. Sanitaire voorzieningen spelen hierbij een belangrijke rol. Wasbakken, douches, baden en waterleidingen vormen immers vaak een broedplaats voor resistente bacteriën.
Warm welkom in showroom DELABIE
Frank Desmet, sales director Benelux, en Thomas Bottemanne, Business Development Manager België, verwelkomden de volgende experten:
Rosanne Verpoest, directrice van het woonzorgcentrum De Maretak
Melissa De Vos, projectmanager bij Korian België
Xavier De Wintere, projectingenieur bij Aquadomo
Nele Coppieters, vennoot bij DETOO Architects
Dirk Mattheeuws, voorzitter Netwerk Architecten Vlaanderen en bestuurder ARW Architecten
Emilie Willems, communicatie & marketing verantwoordelijke bij Vlozo
Bij de start van het rondetafelgesprek schetste Frank Desmet een overzicht van DELABIE’s expertise in sanitaire oplossingen. Als familiebedrijf – opgericht in 1928 – met een internationale aanwezigheid in meer dan 90 landen ontwikkelt het bedrijf hoogwaardige sanitaire toestellen voor publieke ruimtes en zorginstellingen. “Ons ruim assortiment omvat onder meer kranen, wastafels, douches, urinoirs en dispensers, waarbij we maximaal focussen op duurzaamheid, hygiëne en gebruiksgemak”, aldus Frank. “Eén van onze troeven is dat we onze producten in eigen huis ontwikkelen, fabriceren, assembleren en verpakken. De verkoop ervan gebeurt via de partner sanitaire groothandels.”
Hygiëne en antibacteriële innovatie: dagelijkse uitdaging in ouderenzorg
In elk woonzorgcentrum is de aandacht voor een optimale hygiëne – voor zowel bewoners, bezoekers als zorgpersoneel – een dagelijks aandachtspunt. De coronapandemie van enkele jaren geleden heeft het belang van een hygiënische woon- en werkomgeving extra op scherp gesteld.
"De mix van een vakkundig ontworpen en geïnstalleerd waternetwerk en slimme sanitaire toestellen creëert een veilige woon- en werkomgeving in elk woonzorgcentrum."
Volgens Rosanne Verpoest, directrice van wzc De Maretak in Halle, speelt sanitair een essentiële rol in het beperken van ziekteverspreiding bij zowel bewoners als personeel.
“De mix van een vakkundig ontworpen en geïnstalleerd waternetwerk en slimme sanitaire toestellen creëert een veilige woon- en werkomgeving in onze instelling. Onze oudere bewoners zijn extra kwetsbaar voor ziektemakers die via het waternetwerk een bedreiging kunnen vormen voor het menselijke immuunsysteem. Bovendien moeten we extra waakzaam zijn voor onze bewoners met dementie, waar we weinig tot geen vat hebben op hoe zij sanitaire toestellen gebruiken. Een bijkomende uitdaging is het mobiliteitsprobleem bij vele ouderen, dat specifieke aandacht vraagt bij de inrichting van sanitaire ruimtes.”
Melissa De Vos, projectmanager bij Korian België: “Bij de renovatie of bouw van een rust- en verzorgingsinstelling merken we in de praktijk vaak een spanningsveld tussen regelgeving en de gebruiksvriendelijkheid van sanitaire installaties. Badkamers in woonzorgcentra zijn vaak ontworpen voor bewoners met mobiliteitsproblemen, wat soms ten koste gaat van het comfort en de ergonomische werkomstandigheden van het zorgpersoneel. Een optimale afstemming van deze verschillende factoren is essentieel.”
Waterveiligheid in de praktijk
In wzc De Maretak waakt het personeel erover dat er geen legionellabesmettingen optreden. Een meer dan terechte bekommernis, volgens Xavier De Wintere, projectingenieur bij Aquadomo: “Legionellose kan voor ouderen en kwetsbare personen levensbedreigend zijn. De legionellabacterie gedijt bij temperaturen tussen 25 en 45 graden Celsius. Buiten dit bereik blijft de bacterie inactief of wordt hij vernietigd. Besmetting treedt op wanneer aerosolen – microscopisch kleine waterdruppeltjes zoals vb. uit de kraan of handdouche– die besmet zijn, worden ingeademd.”
Een andere bedreiging in sanitaire ruimtes is de Pseudomonas Aeruginosa. “Deze bacterie ontwikkelt zich in water met temperaturen van 4 tot 42 graden Celsius, waarbij 30 tot 37 graden ideaal is,” legt Xavier uit. “Deze bacterie heeft water en lucht nodig om zich te kunnen vermenigvuldigen. Hierdoor komt ze vaak voor in uiteinden van kranen en afvoeren (sifons) van lavabo’s. Besmetting vindt plaats via direct contact, bijvoorbeeld via een wonde of slijmvliezen.”
“Zorg ervoor dat de warmwatertemperatuur op elk punt van de installatie boven 55 graden Celsius blijft.”
Om de verspreiding van deze en andere bacteriën te voorkomen, adviseren experts twee maatregelen: stilstaand water in het leidingnetwerk minimaliseren en ervoor zorgen dat de warmwatertemperatuur overal in het systeem boven de 55 graden Celsius blijft.
“Bij waterleidingen met aftakkingen naar sanitaire voorzieningen wordt het water in die leidingen alleen ververst als de toestellen worden gebruikt,” aldus Xavier. “Bij zeldzaam gebruik stagneert het water, waardoor het enerzijds afkoelt (warm water) en anderzijds opwarmt (koud water) tot een temperatuur die bevorderlijk is voor bacteriegroei. Dit vormt vooral een probleem in omgevingen met wisselende bezoekersaantallen. Daarom stellen de regelgevingseisen dat er in openbare gebouwen in België maximaal drie liter water tussen de circulatie en het tappunt mag zitten.”
“Door water zo dicht mogelijk bij het tappunt te mengen, kan de warmwaterringleiding dichter bij de sanitaire voorzieningen worden geplaatst. Dit maakt het mogelijk om heet water te laten circuleren, wat de groei van bacteriën en andere micro-organismen voorkomt. Eenmaal bacteriën zich in de leidingen hebben gevestigd, is het erg moeilijk ze te verwijderen. Vandaar het belang van preventie bij het ontwerp van sanitaire ruimtes in ouderzorginstellingen.”
Frank Desmet benadrukt het belang van regelmatig doorspoelen van kranen. “Dit zorgt ervoor dat het leidingnetwerk proper en veilig blijft. Alle sensorgestuurde kranen van DELABIE zijn uitgerust met een automatische spoelfunctie die vierentwintig uur na het laatste gebruik wordt geactiveerd. Dit is een effectieve manier om bacteriegroei te beperken.”
Innovatieve sanitaire technologie maakt het verschil
“70 tot 80 procent van alle infecties wordt veroorzaakt door manueel contact. Contactloze sanitaire technologie beperkt dit risico op kruisbesmetting enorm.”
Naast de automatische periodieke spoeling in de elektronische kranen van DELABIE biedt de fabrikant tal van andere innovatieve sanitaire toepassingen voor publieke ruimtes aan. Frank Desmet: “Een belangrijke pijler in ons assortiment is de veiligheid van bewoners met een verminderde mobiliteit of cognitieve beperkingen. Zo bieden we de Securitherm thermostatische mengkranen aan die een stabiele watertemperatuur garanderen, zelfs bij druk- of temperatuurschommelingen in het waternetwerk. Op die manier kunnen gebruikers geen brandwonden oplopen. Ook onze toiletten met directe spoeling – en dus zonder reservoir met stilstaand water – zorgen voor extra hygiëne, omdat spoelwater op amper enkele seconden ververst wordt en er voldoende beweging optreedt in waterleidingen.”
Een andere populaire toepassing van DELABIE zijn de trendy handgrepen die esthetiek en functionaliteit met elkaar verzoenen. “Dankzij een slim ontwerp van deze beugels – met een maximale greepafstand van vier centimeter tot de muur – is het risico op kneuzingen of breuken bij oudere rusthuisbewoners minimaal”, bevestigde Frank. “Deze designvolle handgrepen zouden trouwens ook niet misstaan in de badkamer van een privéwoning, met extra comfort en veiligheid voor het hele gezin.”
Focus op antimicrobiële oppervlakken en materialen
“Het gebruik van inox voor sanitaire oppervlakken remt de vermenigvuldiging van schadelijke bacteriën.”
De opkomst van materialen die bacteriegroei tegengaan, is niet meer te stoppen. Deze materialen bieden zorginstellingen nieuwe mogelijkheden om bewoners, patiënten en personeel extra te beschermen. Nele Coppieters, vennoot bij DETOO Architects, stelde zich de vraag welke materialen in badkamers het meest doeltreffende zijn in het vermijden en terugdringen van infecties. Frank Desmet: “Met ons assortiment BIOFIL antibacteriële eindfilters garanderen we een maximale kwaliteit van water aan het gebruikspunt. Daarnaast zetten we ook hard in op roestvrijstalen gebruiksoppervlakken voor wastafels, wc’s, urinoirs en douchevloeren. Bacteriostatisch RVS 304 zorgt er immers voor dat bacteriën zich niet langer vermenigvuldigen. En via onze NylonClean-serie van kunststof handgrepen investeren klanten in producten die uitgerust zijn met zilverionen als bacteriedodend materiaal.”
Duurzaamheid versus innovatie
“Kan de toepassing van energiebesparende technologieën zoals geothermie en warmtepompen het risico op legionellagroei doen toenemen?”
Tijdens het rondetafelgesprek waren de experten het erover eens dat innovatieve sanitaire technologieën en toestellen een cruciale rol spelen in het verduurzamen van de ouderenzorg, maar ook uitdagingen en potentiële conflicten met zich meebrengen. Nele Coppieters: “Enerzijds dragen duurzame oplossingen, zoals geothermie en warmtepompen, bij aan een lagere CO₂-uitstoot door efficiënter energiegebruik. Anderzijds verlagen deze systemen vaak de temperatuur van warm water tot onder de aanbevolen grens van 55 à 60 graden Celsius, waardoor het risico op legionellagroei toeneemt. Dit vraagt om aanvullende maatregelen, zoals circulatiesystemen die water dicht bij het aftappunt verwarmen, of thermische en chemische nabehandelingstechnieken. Deze technologieën brengen echter hun eigen complexiteit mee. Chemische desinfectiemethoden, zoals het gebruik van chloor of waterstofperoxide, worden soms met argwaan bekeken door oudere bewoners, die gevoelig kunnen zijn voor geur- of smaakveranderingen in het water.”
Rosanne Verpoest vulde aan: “Daarnaast kan het streven naar duurzaamheid in conflict komen met het comfort en de veiligheid van de bewoners. Zo kunnen tijdgestuurde kranen of systemen die water besparen, de gebruikservaring beïnvloeden bij ouderen met verminderde motorische vaardigheden. Dit benadrukt het belang van gebruiksvriendelijke ontwerpen die duurzaamheid en comfort combineren.”
“Om deze conflicten te overbruggen, combineert DELABIE innovatieve technieken met bewonersgerichte oplossingen”, besloot Frank Desmet. “Denk aan legionellapreventie via temperatuursensoren en automatische spoelsystemen die energie-efficiënt zijn én bacteriegroei voorkomen. Transparante communicatie over duurzame maatregelen en hun impact kan het vertrouwen van bewoners en zorgpersoneel vergroten, terwijl technische innovaties bijdragen aan een veilige, hygiënische én duurzame zorgomgeving.”
Tot slot hamerde Xavier De Wintere op het belang om bij het ontwerpen en installeren van technische installaties voldoende ruimte te voorzien voor gescheiden koude en warme leidingen. Én hij wijst op de opmars van slimme sensoren voor waterleidingnetwerken: “Deze technologie monitort automatisch parameters zoals temperatuur en doorstroming, wat helpt bij energie- en waterbesparing. Dit past perfect in het duurzaamheidsverhaal voor woonzorgcentra.”
Sanitair ontwerp: individuele versus centrale badkamers
“Hoe vinden we bij sanitair ontwerp een goede balans tussen optimale hygiëne en efficiënte schoonmaakprocedures?”
Een terugkerend discussiepunt tijdens het expertendebat was het ontwerp van badkamers in woonzorgcentra, gelinkt aan de nood voor een optimale hygiëne op sanitair vlak. Rosanne Verpoest beklemtoonde dat individuele doucheruimtes in woonzorgcentra efficiënter zijn voor personeel en beter voldoen aan hygiëne-eisen. Xavier De Wintere merkte echter op dat veel ouderen geen gebruik maken van douches vanwege generatiegebonden gewoonten.
Emilie Willems (Vlozo) pleitte voor een onderscheid tussen woonzorgcentra en assistentiewoningen: “In assistentiewoningen is een aangepaste inloopdouche essentieel om bewoners hun zelfstandigheid te laten behouden. Woonzorgcentra daarentegen richten zich vooral op bewoners met hoge zorgnoden. Hier draait het niet enkel om functionaliteit, maar ook om beleving: gedeelde badkamers kunnen een cocoonende ervaring bieden die comfort, veiligheid en een huiselijk gevoel combineren.”
Nele Coppieters stelde de vraag naar de balans tussen individuele badkamers (met minder kans op besmetting, maar intensiever werk voor schoonmaakpersoneel) en centraal geïnstalleerde badkamers (met een efficiënter onderhoud, maar dan weer met een groter risico op besmettingen door micro-organismen). Volgens Frank Desmet hangt die keuze af van de specifieke noden en infrastructuur van de zorginstelling.
Samenwerking en aansprakelijkheden in zorgbouwprojecten
“Bij investeringen in sanitaire toepassingen loopt de Total Cost of Ownership als rode draad doorheen deze projecten.”
Bij de bouw of renovatie van een woonzorgcentrum, en specifiek het ontwerp van veilige sanitaire installaties, spelen diverse partijen een cruciale rol: de bouwheer, architect, aannemer en gespecialiseerde leveranciers. Dirk Mattheeuws, voorzitter van Netwerk Architecten Vlaanderen en bestuurder van ARW Architecten, vroeg zich af hoe alle stappen in een (ver)bouwproject goed op elkaar worden afgestemd, en wie welke verantwoordelijkheid draagt.
Samen met collega-architecten stelt hij vast dat sanitaire installaties in publieke ruimtes almaar complexer worden door veranderende vereisten, zoals lagere waterdebieten en een strengere controle op waterkwaliteit. “Een holistische aanpak is daarom essentieel. Architecten vertrouwen vaak op de expertise van studiebureaus, maar we missen nog steeds een adequate afstemming tussen alle betrokken partijen.”
Collega Nele Coppieters ziet binnen de (ouderen)zorgsector een groeiende voorkeur voor bouwteamformules, zoals ‘design & build’. Hierin werken architecten samen met uitvoerders en onderaannemers. “Hoewel dit model voordelen biedt, zoals de snellere realisatie van een bouwproject, wordt er vaak bespaard op technische installaties,” merkte ze op. Dit kan het comfort en de duurzaamheid van de bouw sterk beïnvloeden.”
Frank Desmet wijst op de noodzaak om tijdens het ontwerp te kiezen voor de juiste merken en toepassingen. “Een kraan is vandaag veel meer dan louter een sanitair gebruikstoestel. Er is een trend naar specialisatie, met een toenemende focus op waterbesparing, temperatuurbegrenzing en veilige sanitaire omstandigheden.
DELABIE ontwikkelt laagdrempelige toepassingen die rekening houden met de zogenaamde Total Cost of Ownership (TCO), inclusief waterbesparing, onderhoud en garantie. We bieden dertig jaar fabrieksgarantie en maar liefst vijftig jaar garantie op de beschikbaarheid van onderdelen. Toch blijven bouwheren nog te vaak gefocust op de initiële kosten, zonder oog voor de lange termijn.”
Xavier De Wintere benadrukte nogmaals het belang van legionellapreventie in de (woon)zorgsector. “Sanitair moet ontworpen worden volgens de Best Beschikbare Technieken (BBT)”, gaf hij tijdens het panelgesprek aan. In Nederland is er een legionella-expert in bouwteams bij prioritaire gebouwen, maar Vlaanderen loopt hierin achter. Ook op bouwwerven zou er meer controle moeten zijn.”
Afsluitend bevestigde Dirk Mattheeuws dat de klassieke driehoek architect-bouwheer-aannemer nog steeds leidend is in zorgbouwprojecten, met de architect als eindverantwoordelijke. “Experimenteren met ongeteste technologieën is voor ons geen optie, gezien de wettelijke aansprakelijkheden. Bouwheren moeten meer aandacht besteden aan technische innovaties en de impact ervan op het eindresultaat.”
Bronnen:
Tekst: Geert Van Cauwenberge - in opdracht van Vlozo
Foto's: Kevin Cloetens
Comments